Nooit gebouwd Den Haag

Den Haag kent een rijke traditie van bouwplannen die niet zijn uitgevoerd. Ontwerpen voor gebouwen of stedenbouwkundige plannen die om uiteenlopende redenen niet verder zijn gekomen dan de tekentafel.

2019-2020, Haags Historisch Museum

Tentoonstelling

In 2019 organiseerde het Haags Historisch Museum over dit onderwerp de tentoonstelling Nooit gebouwd Den Haag.

Hier een greep uit de meest spectaculaire plannen.

216 Vredespaleizen

Zo bijvoorbeeld had het Vredespaleis eruit kunnen zien. In 1905 wordt er voor het ontwerp van dit belangrijke gebouw een internationale prijsvraag uitgeschreven. Maar liefst 216 inzendingen komen er binnen. Waaronder dit fantasierijke ontwerp van Willem Kromhout: één groot eerbetoon aan de oosterse bouwkunst. Maar een tikkeltje té fantasierijk voor de behoudende jury.

Willem Kromhout, 1905, Collectie Het Nieuwe Instituut/KROM, 41-7

Karel de Bazel, 1905, Haags Historisch Museum

Utopisch plan

De ‘Wereldhoofdstad van het Internationalisme’ uit 1905 is zonder twijfel het meest utopische plan dat ooit voor Den Haag is gemaakt. Een compleet nieuwe stad in de duinen richting Wassenaar: een ‘Athene van de toekomst’. Internationale wetenschappelijke samenwerking zou hier gaan leiden tot oplossingen voor allerlei mondiale problemen. Niets minder dan wereldvrede is het uiteindelijke doel.

Symboliek

Bedenker van de ‘Wereldhoofdstad’ is de Haagse natuurarts en pacifist Pieter Eijckman. Het ontwerp van de stad is van de hand van de beroemde architect K.P.C. de Bazel. De symmetrie en de bijzondere geometrische vormen in dit ontwerp, waaronder een achthoek en een ster, hebben een symbolische betekenis. Ze moeten onder andere tot uitdrukking brengen dat de ideeen die ‘in het hart van de wereld worden gevormd, daarvan uitstralen.’

Detail uit: Karel de Bazel, 1905, Haags Historisch Museum

Hendrik Petrus Berlage, 1908, Haags Gemeentearchief

Tussen droom en daad

Belangstelling van de media en het publiek is er genoeg, maar Eijkman weet geen geldschieters te vinden. Ook politici en bestuurders hebben niet veel op met dit utopische project. Het plan sterft een stille dood. Wel neemt H.P. Berlage het in 1908 bijna een op een over in zijn Plan tot uitbreiding van ’s-Gravenhage. Maar ook dat leidt niet tot uitvoering.

De Bijlmer in de Schilderswijk

Ook op wijkniveau zijn nogal wat plannen bedacht die niet zijn uitgevoerd. Zo had bijvoorbeeld de Schilderswijk eruit kunnen zien! Met het plan Van Grijs naar Groen wil de gemeente in 1968 de sanering van de Schilderswijk in gang zetten. Van het gebied rond het Oranjeplein zal niets overblijven. Na grootschalige sloop zal hier een compleet nieuwe Bijlmermeerachtige hoogbouwwijk verrijzen ‘volgens de modernste stedenbouwkundige inzichten’.

Haags Gemeentearchief, in langdurig bruikleen aan het Haags Historisch Museum

Bewonersprotest

Links de oude Schilderswijk, rechts hoe het er uit zou gaan zien volgens de plannenmakers. Maar zover is het (gelukkig) nooit gekomen. Mede dankzij bewonersprotesten – Schilderswijkers zagen in dat ze de nieuwe huren niet zouden kunnen betalen – verdwijnen de hoogbouwplannen van tafel.

Uit brochure Van Grijs naar Groen, 1968, Haags Gemeentearchief

Een tweede regeringscentrum naast het Binnenhof

Natuurlijk zijn er in regeringsstad Den Haag ook allerlei nooit uitgevoerde plannen voor regeringsgebouwen te vinden. In 1946 ontwerpt Dudok op verzoek van de regering ‘Plein 1945’, een tweede regeringscentrum vlakbij het Binnenhof. Vijf ministeries zouden hier moeten komen.

Willem Dudok, 1946, Collectie Het Nieuwe Instituut/DUDO, 165FG.27

Kritiek

Tegenstanders van het plan vinden dat de ministeriegebouwen te hoog zijn en vrezen dat Plein 1945 het historische Binnenhof zal ‘dooddrukken’. Een volgend kabinet besluit dat de ministeries over de stad verspreid moeten worden. Exit Plein 1945.

Willem Dudok, 1946, Haags Gemeentearchief, in langdurig bruikleen aan het Haags Historisch Museum

Toch een tweede regeringscentrum?

Ironisch is wel dat precies op de plek die Dudok had uitgekozen tegenwoordig heel wat ministeries en andere overheidsdiensten zijn gehuisvest. Niet alleen is er zo toch een soort tweede regeringscentrum ontstaan, ook zijn deze ministeries gevestigd in kantoortorens die vele malen hoger zijn dan Dudok in 1946 had voorgesteld. En en passant kreeg Den Haag een grootstedelijke skyline!

Paul Lunenburg, 2011, Dienst Stedelijke Ontwikkeling, Haags Gemeentearchief

Nog meer nooit gebouwd

Ben je benieuwd wat er verder voor spectaculaire, niet uitgevoerde bouwplannen zijn geweest in Den Haag? In 2019 verscheen van de hand van conservator Lex van Tilborg het boek Nooit gebouwd Den Haag, waarin 22 van dit soort plannen uitvoerig zijn beschreven.

Meer weten:

Lex van Tilborg, Nooit gebouwd Den Haag (Amersfoort 2019).