Hofjes in Den Haag
Hofje van Nieuwkoop, Martin Monnickendam, 1918, collectie Haags Historisch Museum
Gesticht uit liefdadigheid
De eerste hofjeswoningen zijn liefdadigheidshofjes. Deze huizen zijn bedoeld voor ‘oude, arme of scamele lieden’. Ze zijn door rijke stadsgenoten gesticht. In hun testament wordt bepaald dat na hun dood geld beschikbaar gesteld moet worden voor de bouw van een hofje. In Den Haag worden relatief weinig van dit soort hofjes gebouwd, maar een aantal mooie hofjes zijn nog terug te vinden in de stad. Zoals het hofje van Wouw en het hofje van Nieuwkoop.
Floris van Dam, stichter van een hofje, Hendrik Grudii, 1548, collectie Haags Historisch Museum
Strenge selectie
Niet iedereen mag in een hofje wonen. Er zijn eisen en regels voor de bewoners en je moet door het bestuur toegelaten worden. Vaak moet je lid zijn van een bepaalde kerk. Andere eisen die vaak voorkomen: oud, arm en alleenstaand zijn. Bovendien moest je een ‘net persoon’ zijn. Dat betekent dat je verzorgd, rustig en beleefd moet zijn. Bij sommigen hofjes zijn de eisen wel heel streng. Zoals bij het hofje Floris van Dam dat woningen beschikbaar stelde voor ‘oude wyfkens’. Daar moet entreegeld worden betaald: wel 800 tot 1000 gulden per bewoner!
Het Heilige Geesthofje, Reinier Boitet, ca. 1730, collectie Haags Historisch Museum
Het oudste hofje
Aan de Paviljoensgracht ligt het oudst bewaarde hofje van de stad; het Heilige Geesthofje. In 1616 wordt door de Grote of Sint Jacobskerk besloten tot het bouwen van dit hofje. De reden is vooral praktisch: nu wonen de armen van deze kerk dicht bij elkaar in plaats van verspreid over de stad. Oorspronkelijk bestond het Heilige Geesthofje uit 37 huisjes van één verdieping hoog. In het midden ligt een mooie tuin.
Heilig Geesthofje, Jan Boon, eind 19e eeuw, collectie Haags Historisch Museum
Regels voor de bewoners
Net als in andere hofjes moeten de bewoners van het Heilige Geesthofje zich houden aan strenge leefregels. Zo moeten de oude vrouwen elke week de straat voor hun woning schrobben, anders krijgen ze een boete van vijftig cent. Zomaar een nacht wegblijven kan ook niet, daarvoor moet je schriftelijke toestemming hebben van de rentmeester. Maar als je bereid bent je aan deze strenge leefregels te houden, krijg je levenslang een gratis woning. En ontvang je ook nog hemden, schoenen, turf, brood, wijn én een wekelijkse uitkering van 26 stuivers.
Hofje aan de Nieuwe Haven, Jan Weissenbruch, ca. 1870, collectie Haags Historisch Museum
Wonen in een hofje
De meeste hofjeshuizen zijn één verdieping hoog en staan in lange rijen dicht tegen elkaar aan gebouwd. Voor een of twee gulden per week kan een huisje gehuurd worden. Een wc is er vaak alleen buiten, en moet met meerdere huizen gedeeld worden. Ziektes zoals cholera of tyfus verspreiden zich daarom erg snel in de dicht bevolkte hofjes.