De gruwelijke moord op Johan en Cornelis de Witt

Op 20 augustus 1672 worden in Den Haag de broers Johan en Cornelis De Witt op brute wijze vermoord door een woedende menigte. Wat is er gebeurd?

Johan de Witt.jpg

Adriaan Hanneman, 17e eeuw, Rijksmuseum De Gevangenpoort

Johan de Witt

Johan is in zijn tijd een van de invloedrijkste personen van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Van 1653 tot 1672 is hij raadspensionaris van het gewest Holland. Lange tijd met veel succes. Voor zijn tijdgenoot prins Willem III is het juist een frustrerende periode. Het is voor hem onmogelijk om stadhouder te worden, want het stadhouderschap is afgeschaft.

Cornelis de Witt.jpg

Jan de Baen, 1669-1671, Rijksmuseum De Gevangenpoort

Cornelis de Witt

Broer Cornelis is ook bekend. Hij is ruwaard van het eiland Putten in Zuid-Holland en burgemeester van Dordrecht. In 1667 is Cornelis zelfs de held van Chatham. Samen met admiraal De Ruyter brengt hij de Engelse vloot op eigen bodem een vernietigende slag toe. Het gaat de broers dus voor de wind. Maar in 1672 gaat het mis.

Rampjaar

In 1672 wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aangevallen door Frankrijk, Engeland en twee Duitse staten. Het volk is redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos. De mensen zoeken naar een zondebok. Johan de Witt, de machtigste man van de Republiek, krijgt de schuld van de rampspoed. Samen met zijn broer Cornelis.

Jan Asselijn, ca. 1650, Rijksmuseum Amsterdam

Pamflettenoorlog

Een ongekende productie van politieke pamfletten komt op gang. Velen willen prins Willem III als stadhouder aan de macht. Alleen hij zou het land nog kunnen redden. Johan en Cornelis worden juist het doelwit van een grote haatcampagne. Fabels, geruchten en complotten doen de ronde.

Detail uit: Jacob de L'Ambre, 1672-1675, Rijksmuseum Amsterdam

Detail uit: Pieter Frits, 1672, Haags Historisch Museum

Beschuldiging

Uiteindelijk wordt Cornelis zelfs beschuldigd van het beramen van een moordaanslag op prins Willem III. Hij wordt opgesloten en verhoord in de Gevangenpoort. Maar zelfs onder foltering weigert hij schuld te bekennen.

De moord

Als in de ochtend van 20 augustus het vonnis (onder andere verbanning uit Holland) bekend wordt gemaakt, barst de bom. Een menigte schutters en boze burgers verzamelt zich rond de Gevangenpoort en weigert Cornelis en Johan, die zijn broer is komen ophalen, te laten vertrekken. Tegen het eind van de middag worden de broers naar buiten gesleurd en vermoord.

Detail uit: Pieter Frits, 1672, Haags Historisch Museum

Moord gebroeders De Witt.jpg

Maker onbekend, 17e eeuw, Rijksmuseum De Gevangenpoort

Ledematen

De lichamen van de broers worden opgehangen aan de wip (de galg) op het Groene Zoodje, het schavot van het Hof van Holland op de Plaats. Ledematen en stukken van hun kleding worden tegen opbod aan omstanders verkocht. Een vinger levert vijftien tot twintig stuivers op, een oor vijfentwintig tot dertig en een teen tien stuivers. Stukjes van de broers De Witt zijn later in kroegen te zien.

Tong vinger.jpg

1672, Haags Historisch Museum

De tong en de vinger

Aanhangers van de broers bewaren twee ledematen van Johan en Cornelis als relieken in een loden doosje. Na omzwervingen belanden deze tong en vinger in het Haags Historisch Museum. Ze herinneren aan een inktzwarte dag uit de Nederlandse geschiedenis.